مراحل بازبینی قانون اساسی
✍️ سجاد فتاحی
هرچه پیشتر میرویم موضوع بازبینی قانون اساسی بیش از گذشته تبدیل به بحث اصلیِ فضای سیاسی و اجتماعی ایران میشود؛ بحثی که در آینده گروهها و جریانهای سیاسی، پیرامون آن صفآرایی خواهند کرد.
ایدۀ بازبینی قانون اساسی، برای آنکه تبدیل به ایدهای اجرایی و اثربخش شود و نتیجهای نیکو برای آیندۀ ایران داشته باشد باید ۴ گام را بهدرستی، صبر و دقت بپیماید:
گام نخست سخن گفتن از ضرورت پرداختن به این موضوع و تبدیل نمودن آن به مطالبهای عمومی است. در شرایط موجود برخی گروههای تحولخواه نسبت به ضرورت طرح و پیگیری این مطالبه تردید دارند؛ که این تردیدها بیانگر آن است که همچنان باید در مورد ضرورت پرداختن به این موضوع گفتگو کرد. حامیان ایدۀ بازبینی قانون اساسی باید بهگونهای مستدل و شفاف توضیح دهند که چرا معتقدند ریشۀ اصلی بحرانهای کنونی ایران را باید در قانون اساسی و معماری نظام سیاسی کنونی جستجو کرد.
گام دوم، پرداختن به بنیانها و پیسنگهایی است که باید قانون اساسی بر آن مبنا بازبینی شود. این مرحله بسیار مهم است و باید با حوصله و صبر پیموده شود؛ چرا که اختلافها و اشتراکهای گروهها و جریانهای اجتماعی و سیاسی کشور، در این گام خود را نشان خواهد داد؛ تجربۀ انقلاب ۱۳۵۷ برای ما کافی است که بدانیم لزوما شکلگیری ائتلافی گسترده بر سر مخالفت با وضع و نظام سیاسی موجود به آیندهای بهتر برای ایران منتهی نمیشود.
گام سوم، طرح اصول قانون اساسی، بر بنیانِ پیسنگهای طرح شده در گام دوم است. طراحی و معماری نظام حکمرانی و سیاسی آیندۀ ایران که در حقیقت اصول قانون اساسی را در عمل پیادهسازی و اجرا خواهد کرد، یکی از مهمترین بخشهای این مرحله است که باید با دقت به آن پرداخته شود.
اهمیت طراحی و معماری نظام حکمرانی و سیاسی در آن است که بهترین قوانین اساسی میتوانند با نظامهای حکمرانی و سیاسی بدریخت تعطیل شده و معلق شوند؛ همانطور که برخی اصول قانون اساسی کنونی ایران به همین دلیل تعطیل شده است.
پس از طی این سه گام، که بیشتر در قلمرو اندیشه و نظر است، به گام چهارم خواهیم رسید که پیادهسازی و اجرای قانون اساسی و نظام حکمرانی در واقعیت است.
در شرایط موجود، جامعۀ ایرانی و تحولخواهان، عموماً در حال پیمودن مرحلۀ نخستند؛ یعنی فعلاً بحثهایی مقدماتی در ضرورت بازبینی قانون اساسی مطرح است و تا تبدیل شدنِ این خواست به خواستی عمومی فاصله داریم.
گروهها و جریانهای سیاسی حامی ایدۀ بازنگری در قانون اساسی و بازبینی در نظام سیاسی، ضمن بحث در مورد اهمیت و ضرورت این موضوع، باید ایدههای خود را به صورت شفاف در ارتباط با گامهای دوم و سوم نیز طرح نموده و آن را به بحث عمومی بگذارند؛ یعنی باید نسخههایی از پیشنویس قانون اساسی پیشنهادی خود را که در آن به دقت پیسنگها، اصول قانون اساسی و طراحی نظام حکمرانی مشخص شده است، تهیه و به صورت عمومی منتشر کنند؛ تنها بر اساس چنین متنهایی است که میتوان به نسخهای مناسب از قانون اساسی آیندۀ ایران رسید.
پینوشت: در مدتی که به موضوع قانون اساسی پرداختهام در حد توان، تلاش کردهام تا به گامهای اول و دوم بپردازم. مطالب مرتبط با هر یک از این گامها را میتوانید در پیوندهای زیر مشاهده کنید.